(Άρθρο μου στην εφημερίδα ΈΚΦΡΑΣΗ)

"Δημήτρης Κατσικογιάννης: στα βήματα του ανατρεπτικού εικαστικού...μέσα από έργα της ιδιωτικής συλλογής του Δημητρίου Ζιώγα"

 (Άρθρο μου στην εφημερίδα ΈΚΦΡΑΣΗ)

http://www.ekfrasi.net/full_product.php?prod_id=5126

Γράφει η  Δρ Στέλλα Μουζακιώτου

Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Επιμελήτρια Εκθέσεων

smouzaki@tutors.eap.gr

..........

Η τέχνη για το ζωγράφο και γλύπτη Δημήτρη Κατσικογιάννη (1915-1991) δεν είναι παιχνίδι για αργόσχολους. Είναι αστραπή, είναι πόνος, είναι αγώνας για δικαιοσύνη.

Η προσωπική και η καλλιτεχνική ζωή του σημαντικού δημιουργού είναι άρρηκτα συνυφασμένη με το μύθο του «αγωνιστή» καλλιτέχνη, θύματος και θύτη ταυτόχρονα του ιερού και αξεπέραστου χαρίσματος της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Υπήρξε, αδιαμφισβήτητα, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες που έδωσε νέα πνοή στις εικαστικές τέχνες. Η δημιουργία του καταξιώθηκε μέσα από διεθνείς διακρίσεις και βραβεία και λειτουργεί ως παράδειγμα συνεχούς αναζήτησης και πειραματισμού.

Γεννημένος στην Καρυά Ολύμπου, σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, η οποία το 1939 του έδωσε υποτροφία για το Παρίσι, όπου έκανε μελέτη για την αναστήλωση του Μουσείου Δελφών. Ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας του, θα τον οδηγήσει σύντομα σε αγωνιστικά μονοπάτια, όπου η ζωή θα στιγματιστεί από μια ανάμεικτη αίσθηση απομόνωσης και αβεβαιότητας. Το 1952, ύστερα από φυλάκιση δύο χρόνων, καταδικάστηκε ισόβια για την αντιστασιακή δράση του. Φυλακίστηκε στην Κέρκυρα, στα Τρίκαλα, στη Λάρισα, στην Αλικαρνασσό και ξανά στην Κέρκυρα, από όπου αποφυλακίστηκε το 1961 με ιδιαίτερα επιβαρυμένη υγεία.

Στην επαφή του με τα ευρωπαϊκά κινήματα στο Παρίσι εμπνέεται από τογαλλικό Συμβολισμό, ενώ η βαθιά γνώση της βυζαντινής αγιογραφίας τον ωθούν προς τη διαμόρφωση ενός τελείως προσωπικού ύφους, όπου μέσα από μονοχρωματικές θεματικές επιλογές και εξαϋλωμένα χρώματα απαθανατίζονται εικαστικά θέματα εμπνευσμένα από τους «πολιτικούς εξόριστους» (εικ.1), το«Πολυτεχνείο» (εικ. 2), τους αγροτικούς αγώνες, την τρομοκρατία, την «παγκόσμια ειρήνη» (εικ.3) και γενικότερα τους αγώνες και τις αγωνίες των λαών για μια ζωή χωρίς αδικίες και μισαλλοδοξία.

Ο δικός του μοντερνισμός είναι πολύ κοντά στον ελληνοκεντρικό εκείνον της Γενιάς του Τριάντα, με την έννοια ότι συνδυάζει ή πιο σωστά, αγωνιά στην προσπάθεια να συνδυάσει τα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης με τις νέες εικαστικές φόρμες που δοκιμάζονται στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα στην Ευρώπη.
Έτσι, στα συμβολιστικά του έργα διακρίνουμε τα μοτίβα της αττικής αγγειογραφίας, τον επίπεδο χαρακτήρα της βυζαντινής αγιογραφίας, αλλά και τον τρόμο του κενού που χαρακτηρίζει τη λαϊκή τέχνη. Στις μεγάλες αλληγορικές ή ιστορικές συνθέσεις του διακρίνουμε μια διάταξη σε μορφή αρχαίας ζωοφόρου που αναπτύσσεται πάνω σε μια υπερκόσμια "οθόνη" και καλεί το θεατή να συνδράμει στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, αδελφοσύνη και ειρήνη μεταξύ των λαών.

Ο Κατσικογιάννης πάντα γοητευόταν βαθιά από το χαρακτήρα των προσώπων που φιλοτεχνούσε. Προτού αρχίσει να ζωγραφίζει, πλησίαζε την ψυχή των ανθρώπων που πόζαραν, την εξερευνούσε με σεβασμό και συμμετοχή, την απορροφούσε και την άφηνε να ζυμωθεί. Μετά, χωρίς διακοπή, με γρήγορες και σταθερές πινελιές, μετέφερε αυτό το είδος της ψυχολογικής ενδοσκόπησης πάνω στον καμβά. Χωρίς να ανατρέχει πάντα σε αλληγορικές προφάσεις ή συμβολικές μεταμφιέσεις οποιασδήποτε μορφής, ο καλλιτέχνης απλοποιεί στο μέγιστο βαθμό το περίγραμμα της φιγούρας που αναδεικνύεται περιβαλλόμενη από μια λεπτή και αρμονική γραμμή, μεγάλης εκφραστικής και δημιουργικής δύναμης, σύμφωνα με τα πρότυπα του Σεζάν και του Ματίς. Η κομψή επιμήκυνση του λαιμού αναδεικνύει τη γλαφυρότητα της μοναχικής και λεπτής φιγούρας, ενώ τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μορφής αποδίδονται με διεισδυτική απλότητα. Προσπαθώντας να εμφανίσει την εκρηκτική ιδιοσυγκρασία των μορφών του, δίνει έμφαση στα πληθωρικά σαρκώδη χείλη και τα μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια, που κοιτάζουν κατάματα το θεατή, χωρίς καμιά συστολή. Τα μάτια – «ο καθρέφτης της ψυχής» - παίζουν ασυνήθιστα σημαντικό ρόλο στα έργα του. Πάντα μεγάλα και εκφραστικά, παραμένουν το όργανο της όρασης που μπορεί να στρέψει το ενδιαφέρον προς τα μέσα, προς τα έξω, να κοιτάξουν με επίπληξη ή να προκαλέσουν το θεατή σε ένα παιχνίδι εσωστρέφειας.

Είναι γεγονός ότι τα έργα του Κατσικογιάννη αναφέρονται σε πανανθρώπινες και διαχρονικές αξίες, φορείς σκέψεων και στόχων, ιδανικών και συναισθημάτων που αποδίδονται με πρωτοφανή μνημειακότητα όσον αφορά, κυρίως, στην ανθρώπινη μορφή, η οποία ανυψώνεται σε καθολικό σύμβολο. H μελέτη των προσωπογραφιών του ανάγουν τις επιμηκυμένες, αρχετυπικές μορφές των συνθέσεών του στακυκλαδικά ειδώλια και στην τέχνη του Μοντιλιάνι. Η αποτύπωση της έντονης κίνησης και των μυών στα κλασικά πρότυπα και τηναναγεννησιακή τέχνη, ενώ θεματολογικά, τα έργα του είναι επιφορτισμένα από έννοιες, όπως η μοναξιά της ύπαρξης, η επαφή και το αλληλέγγυο, η πυκνή ουσία της ζωής και ο διαρκής αγώνας των λαώνπου αγωνίζονται για τα ανθρώπινα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας.

Ο Δημήτρης Κατσικογιάννης πραγματοποίησε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως στα Μουσεία Πούσκιν και Ερμιτάζ. Τα έργα του, μέσα από μια επιμονή ιδεαλιστική και ανατρεπτική ενατένιση του κόσμου, άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στη σύγχρονη ελληνική τέχνη.

"ΟΙ Εραστές στην Τέχνη" (Άρθρο μου στην εφημερίδα ΈΚΦΡΑΣΗ)

Γράφει η 

Δρ Στέλλα Μουζακιώτου

Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης

στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Επιμελήτρια Εκθέσεων

smouzaki@teiath.gr

....

Όλοι οι πολιτισμοί και όλοι οι άνθρωποι, από την εποχή των σπηλαίων μέχρι σήμερα, ασχολήθηκαν, ασχολούνται και θα ασχολούνται με τον Έρωτα.

Έχουν δοθεί πάρα πολλοί ορισμοί, εξηγήσεις και ερμηνείες σε θεωρητικό ή καλλιτεχνικό επίπεδο. Αρκεί μια γρήγορη ματιά στην παγκόσμια εγκυκλοπαίδεια των εικαστικών τεχνών για να οδηγηθεί κανείς ακούραστα στη διαπίστωση ότι ολόκληρη η ιστορία τους θα μπορούσε άνετα να διατυπωθεί στη φράση «η ιστορία του ερωτισμού στην τέχνη». Είναι γεγονός ότι από τα πρώτα βήματα του πολιτισμού μέχρι τις μέρες μας ο άνθρωπος φαίνεται να μαγεύεται πάντα από την ερωτική πράξη και ως καλλιτέχνης φρόντιζε να την απεικονίζει, άλλοτε με το να την εξυψώνει και άλλοτε με το να την εκχυδαΐζει. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι μερικά από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας τέχνης ξεχειλίζουν από έντονο ερωτισμό, ορισμένες φορές σε υπερβολικό βαθμό δημιουργώντας σκάνδαλο και συνεχείς αρνητικές κριτικές στην εποχή τους. Και για να παραφράσουμε τα λόγια της Gertrude Stein, τέχνη που δεν αναμοχλεύει θέματα που αφορούν στο σεξ είναι αδιανόητη!

H ανανέωση που έφερε ο 15ος και 16ος αιώνας στην τέχνη άλλαξε και τη στάση των ανθρώπων απέναντι στον ερωτισμό, αφού πια αποδεσμεύτηκε από την αμαρτωλή του φύση που είχε χρεωθεί από την εποχή του Μεσαίωνα. Το γυμνό γυναικείο σώμα άρχισε να απεικονίζεται και πάλι θελκτικό και αισθησιακό, σχεδόν πάντα όμως με την επικάλυψη ενός μυθολογικού θέματος. Βέβαια, η ηδονοβλεπτική ματιά του αριστοκράτη της αναγέννησης δεν μπορούσε να αρκεστεί μόνο στις φιλήδονες και έντονα ερωτικές θεές της ζωγραφικής και γλυπτικής, αλλά αναζητούσε μια πιο πιστή και άμεση απεικόνιση της σεξουαλικής πράξης που θα διέθετε μόνο για ιδιωτική προβολή. Το ιδανικότερο μέσο ήταν τα χαρακτικά, που λόγω της εύχρηστης φύσης τους παρέμεναν προσεκτικά κρυμμένα από τους ιδιοκτήτες τους, αλλά και από τους δημιουργούς τους που αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο αυστηρών ποινών. Αυτό ακριβώς συνέβη στην περίπτωση του διάσημου χαράκτη Marcantonio Raimondi, ο οποίος στα 1524 φιλοτέχνησε για τους Modi, 16 ερωτικά χαρακτικά συνοδευόμενα από τολμηρά σονέτα του Pietro Aretino, τα οποία παρουσίαζαν ιδιαίτερα παραστατικά ποικίλες ερωτικές στάσεις. Η δημοσίευση των χαρακτικών προκάλεσε την οργή του πάπα Κλήμεντα Ζ΄, που με τη σειρά του οδήγησε το Raimondi στη φυλακή.

Ο 19ος αιώνας ήταν ιδιαίτερα σημαντικός στην ιστορία της ερωτικής τέχνης. Η επινόηση της φωτογραφίας και του κινηματογράφου προσέφερε απλόχερα τη δυνατότητα του μέγιστου ρεαλισμού στην απεικόνιση του γυμνού σώματος και της ερωτικής πράξης, ελαχιστοποιώντας την απόσταση ανάμεσα στην τέχνη και την πορνογραφία. Από αυτό το χρονικό σημείο και μετά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το σεξ άρχισε να κυριαρχεί ως θεματικό μοτίβο των παραστατικών τεχνών καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας.

Ιδιαίτερη προτίμηση έδειξαν για την απεικόνιση της ερωτικής πράξης οι καλλιτέχνες που δραστηριοποιήθηκαν στο πεδίο του εξπρεσιονισμού και του σουρεαλισμού, αποτυπώνοντας στον καμβά τις πιο κρυφές φαντασιώσεις τους. Ο Αυστριακός εικαστικός Egon Schiele (1890-1918), δίνει τη δική του ακραία εκδοχή στο παιχνίδι του έρωτα. Μερικοί ακόμα και σήμερα θεωρούν τη δουλειά του αποτρόπαια, ερωτική, πορνογραφική, ενοχλητική, βασισμένη στο σεξ, το θάνατο και την εξερεύνηση. Μετά από μια περιπετειώδη και «άσωτη» ζωή και αφού συλλαμβάνεται και φυλακίζεται επειδή η δουλειά του θεωρείται πορνογραφική,  παντρεύεται την Έντιθ. Στο έργο «Εναγκαλισμός» (1917), το σχέδιο του Schiele γίνεται τραχύ και δύσκαμπτο (εικ.1). Τα χρώματα παίρνουν τόνους πιο ψυχρούς και μερικές φορές αλληλοσυγκρούονται σε αγχωτική ασυμφωνία. Ο εναγκαλισμός του με την αγαπημένη του προκαλεί ανησυχία και προετοιμάζει το θεατή για έναν φοβερό επερχόμενο και αδιευκρίνιστο κίνδυνο. Τίποτα δεν φαντάζει ειδυλλιακό για τους δύο εραστές. Μοιάζουν τα σώματά τους να τρέμουν από τον πόθο και την ηδονή… αλλά ακόμα και το λευκό σεντόνι ή το μαξιλάρι πάνω στο οποίο είναι ξαπλωμένοι, μέσα από τα αιχμηρά, σαν λεπίδες μαχαιριών, άκρα τους λειτουργούν επιθετικά στα γυμνά κορμιά των ερωτευμένων.
Στα χρόνια του μεσοπολέμου, η ηθική και κοινωνική εξαθλίωση που είχε επιφέρει ο Μεγάλος Πόλεμος αντικατοπτρίστηκαν στη ρεαλιστική τέχνη των Γερμανών καλλιτεχνών, όπως ο Georg Grosz που πρέσβευε ότι ο ερωτισμός έπρεπε να βρίσκεται στην υπηρεσία της κοινωνικής κριτικής. Στο έργο «Γιορτή Γενεθλίων» (1923), αποδίδεται το θέμα του αγοραίου έρωτα στους οίκους ανοχής του Βερολίνου (εικ.2). Ο καλλιτέχνης περιγράφει με έντονη ειρωνεία και σκληρό σαρκασμό την παρακμή, τα ελαττώματα και την υποκρισία των αστών της Γερμανίας, οι οποίοι πρεσβεύουν την ηθική στο δημόσιο βίο τους, αλλά στην προσωπική τους ζωή ζουν στην απόλυτη διαφθορά.

Αντίθετα, στο έργο με τίτλο «Το ταγκό του έρωτα» (εικ.3), της σύγχρονης ζωγράφου από τη Σιγκαπούρη, Nicole Helbig (1969), το παιχνίδι του έρωτα αποδίδεται μέσα από έναν ατελείωτο χορό γεμάτο πάθος και ένταση που παρασύρει το θεατή σε ένα αισθησιακό ταξίδι σκέψης και «πράξης»…..
 

Άρθρο μου στην εφημερίδα 'ΑΜΑΡΥΣΙΑ" : «Η δύναμη της Φωτογραφίας ως πολιτικό όπλο κατά του Πολέμου».

   

                       «Η δύναμη της Φωτογραφίας ως πολιτικό όπλο κατά του Πολέμου»

 Τα δεινά του πολέμου είναι ένα θέμα που δεν άφησε ανεπηρέαστους σημαντικούς δημιουργούς. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ναζιστές επιχειρούν έναν άγριο πολιτικό διωγμό κατά των καλλιτεχνών της πρωτοπορίας: καταδικάζονται οι εκφραστές του κυβισμού, της αφηρημένης τέχνης, του φουτουρισμού, του ντανταϊσμού και του εξπρεσιονισμού. Περισσότερα από 6.000 έργα κατάσχονται από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, πολλά καίγονται ενώ άλλα πωλούνται με πλειστηριασμό σε αμερικανικά ή ελβετικά μουσεία.

   Παρά τις έντονες πιέσεις, τις διώξεις και τις εξορίες, υπήρξαν δημιουργοί που αντιστάθηκαν,  συνεχίζοντας να καυτηριάζουν τα κακώς κείμενα της νέας πολιτικής πραγματικότητας. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται ο Γερμανός  καλλιτέχνης John Heartfield (1891-1968). Πρόκειται για έναν δημιουργό που χαρακτηρίζεται από το αιχμηρό και καυστικό στιλ, ενώ μέσα από τα έργα του, που εμπνέονται από την κοινωνική και πολιτική σάτιρα, αντικατοπτρίζεται ρεαλιστικά το κλίμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η τέχνη του είναι έντονα πολιτικοποιημένη όσο και ο ίδιος ο καλλιτέχνης, ο οποίος αφοσιώνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα στις σατιρικές εικονογραφήσεις του γερμανικού φασισμού και επιτίθεται κατ’ επανάληψη στη φιγούρα του Χίτλερ.

   Ο Heartfield ήταν ένας πρωτοπόρος στη χρήση της τέχνης ως πολιτικό όπλο. Γεννημένος στο Helmut Herzfeld, άλλαξε το όνομά του ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τις θηριωδίες της Γερμανίας κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.  Ήταν ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν το φωτομοντάζ, χειραγωγώντας επιδέξια φωτογραφίες με στόχο να σατιρίσουν την κτηνωδία του ναζιστικού καθεστώτος. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε Photoshop και γίνεται με συγκεκριμένο πρόγραμμα από τον υπολογιστή μας, ο Heartfield το έκανε δεκαετίες πριν μόνο με το χέρι του, κάνοντας το έργο τέχνης ακόμη πιο εντυπωσιακό και πρωτοποριακό. 

   Έχοντας ως στόχος του να εμπνεύσει τους ανθρώπους να αντισταθούν στην καταπίεση και τη βία, πειραματίστηκε με επικόλληση εικόνων για να προσφέρει μηνύματα που θα προκαλέσουν σύγχυση στο καθεστώς, αλλά και αφύπνιση στο λαό. Ο ίδιος έλεγε: «Τα Νέα πολιτικά προβλήματα απαιτούν νέους τρόπους θεραπείας τους.  Γι 'αυτό θεωρώ ότι η φωτογραφία έχει τη μεγαλύτερη δύναμη της πειθούς».

   Στην  εικόνα 1, βλέπουμε το Χριστό συντετριμμένο και ταπεινωμένο, να κρατά το σταυρό του μαρτυρίου του και να οδεύει προς το Γολγοθά, όπου θα σταυρωθεί. Την πορεία αυτή προς το θάνατο διακόπτει η παρουσία ενός ένστολου ναζί, ο οποίος καρφώνει στα άκρα του σταυρού κομμάτια ξύλου για να σχηματίσει τη σβάστικα!!! Ενδιαφέρον έχει και το κείμενο που συνοδεύει την εικόνα: «Ο σταυρός δεν ήταν πολύ βαρύς!!!»…. Το σαρκαστικό αυτό σχόλιο  που φαίνεται να συνοδεύει την πράξη του ναζί, αναδεικνύει με τρόπο συμβολικό το μέγεθος της θηριωδίας της ναζιστικής Γερμανίας, η οποία χρησιμοποιώντας γελοίες προφάσεις προβαίνει χωρίς δισταγμό σε κτηνώδεις πράξεις. Παράλληλα όμως, βλέπουμε το χιούμορ και την ευρηματικότητα του καλλιτέχνη, ο οποίος με απίστευτη αμεσότητα καταφέρνει να αποκαλύψει στο κοινό τις πιο τραγικές αλήθειες.

   Στην εικόνα 2, βλέπουμε το Χίτλερ ντυμένο χασάπη να κοιτάζει με βουλιμία τον περήφανο κόκορα-σύμβολο των λαών της Ευρώπης- που βρίσκεται μπροστά του και περπατά με καμάρι χωρίς να βλέπει τι προετοιμάζεται να γίνει πίσω από την πλάτη του. Ο Χίτλερ ακονίζει με ζήλο ένα μεγάλο μαχαίρι και ετοιμάζεται να τον αποκεφαλίσει και στη συνέχεια να τον καταβροχθίσει χωρίς οίκτο. Τα σχόλια του καλλιτέχνη, στο κάτω μέρος της εικόνας, κάθε άλλο παρά εφησυχάζουν το θεατή, αλλά και το υποψήφιο θύμα του: «Μην ανησυχείς! Είναι χορτοφάγος!!!!».  Βέβαια, το λαίμαργο βλέμμα του Αδόλφου δεν νομίζω ότι αφήνει κάποιο περιθώριο να αμφισβητήσουμε τις σαρκοβόρες διαθέσεις του!  

   Ερευνώντας το χώρο της σύγχρονης τέχνης, διαπιστώνουμε την ύπαρξη της διαμαρτυρίας μέσα στην εικαστική παραγωγή του 20ού αιώνα. Σ' αυτό το πλαίσιο, μερικοί καλλιτέχνες θα συνεχίσουν να επιδιώκουν την κοινωνική αναρρίχηση και θα παραμένουν πάντα να υποστηρίζουν παράνομα καθεστώτα, τροφοδοτώντας τον ελιτισμό από τον οποίο επωφελούνται. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν και κάποιοι, οι οποίοι θα βρίσκονται στην άλλη πλευρά, καταγγέλλοντας την κοινωνική αδικία και την πολιτική σαθρότητα. Το έργο τους, δεν θα  αναγνωρίζεται πάντα ως «τέχνη» από τις εξουσίες που δεν υπηρετούν, αλλά μερικές φορές μπορεί ακόμη και να ονομαστεί «πολιτική»!

                                ΕΙΚ.1. John Heartfield, «Ο σταυρός δεν ήταν πολύ βαρύς!!!», 1936.

ΕΙΚ.2. John Heartfield, «Μην ανησυχείς! Είναι χορτοφάγος!!, 1936.

Άρθρο μου στην εφημερίδα ΈΚΦΡΑΣΗ.

"Graffiti: Υποδεέστερη μορφή τέχνης ή ειλικρινής κραυγή διαμαρτυρίας στο σύγχρονο αστικό τοπίο της Αθήνας;"

http://www.ekfrasi.net/full_product.php?prod_id=4454

Νέος τίτλος βιβλίου: ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ

Κυκλοφόρησε το νέο μου βιβλίο με τίτλο: ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ
Περιλαμβάνει άρθρα μου σε θέματα σύγχρονης τέχνης που έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά....