Κοινωνία, μόδα και τέχνη μέσα από το φωτογραφικό έργο του Richard Avedon

                                                                                                   Δρ  Στέλλα Μουζακιώτου   

       Ιστορικός Τέχνης

                                 Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

                                 & Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

                              Επιμελήτρια Εκθέσεων

                                                                      stellamouzak@yahoo.gr

Στις αρχές του 20ου αιώνα, στα πεζοδρόμια των γειτονιών της Νέας Υόρκης, καλλιτέχνες με έμπνευση υπηρετούσαν και διέδιδαν τη μοντέρνα τέχνη. Έρχονταν απ’ όλες τις χώρες. Ήταν ζωγράφοι, ποιητές, γλύπτες, μουσικοί, συγγραφείς, άνθρωποι της διασκέδασης, αιώνια ερωτευμένοι με την τέχνη τους, και κυρίως, ελεύθεροι. Ήταν αυθεντικοί καλλιτέχνες! Η ζωή τους πάντα εκκεντρική και προκλητική, όπως και τα έργα τους. Ήταν οι πρωταγωνιστές ενός κόσμου εκπληκτικού, το φως του οποίου φωτίζει ακόμη τον αιώνα μας.

Μέσα σε αυτό το καλειδοσκόπιο καλλιτεχνικών  τάσεων και προτάσεων, ένας πρωτοποριακός Αμερικανός φωτογράφος μόδας και πορτρέτου, ο Richard Avedon (1923-2004), αξιοποίησε τις ποικίλες και ευρηματικές τεχνικές του δημιουργώντας φωτογραφίες μόδας και πορτρέτου που συνέβαλαν στη διαμόρφωση  του ύφους, της αισθητικής και γενικότερα, του πολιτισμού της Αμερικής για το τελευταίο μισό του 20^ου αιώνα.

Γεννημένος στη Νέα Υόρκη, από εβραϊκή οικογένεια, την αγάπη του για τη μόδα και την τέχνη ενθάρρυνε από τη μια ο πατέρας του, Jacob Israel Avedon, ο οποίος ήταν μετανάστης που κατάφερε να ξεκινήσει τη δική του επιτυχημένη επιχείρηση πώλησης ενδυμάτων στην Πέμπτη Λεωφόρο - ονομάζεται σήμερα Πέμπτη Λεωφόρος Avedon - και από την άλλη, η μητέρα του, Anna, προερχόμενη από μια οικογένεια στην οποία ανήκε επιχείρηση παραγωγής φορεμάτων.  Το ενδιαφέρον του για τη φωτογραφία προέκυψε όταν, στην ηλικία των 12 ετών, προσχώρησε στην Ένωση Young Men's Hebrew Association  (YMHA) Camera Club, χρησιμοποιώντας μια Kodak Box Brownie  της οικογένειάς του. Η πρώτη μούσα του φωτογράφου ήταν η μικρότερη αδερφή του,  Louise η οποία κατά τη διάρκεια των εφηβικών της χρόνων υποβλήθηκε σε ψυχιατρική θεραπεία, που τελικά οδήγησε στη σχιζοφρένεια. Αυτές οι πρώιμες επιρροές της μόδας και της οικογένειας θα διαμορφώσουν τη ζωή και την καριέρα του Avedon, γεγονός που εντοπίζεται στην  επιθυμία του να συλλάβει, μέσα από τις φωτογραφίες του, την τραγική ομορφιά.

Πρέπει, επίσης, να επισημανθεί ότι δεν υπήρξε ποτέ θιασώτης μιας τυποποιημένης τεχνικής λήψης φωτογραφιών σε στούντιο μόδας, όπου τα μοντέλα στέκονταν χωρίς συναισθήματα και φαινομενικά αδιάφορα μπροστά στην κάμερα. Αντίθετα, απαθανάτισε μοντέλα να εκφράζουν έντονα συναισθήματα, άλλοτε συγκίνησης, άλλοτε να γελούν «ηχηρά», και άλλοτε να δραστηριοποιούνται σε εξωτερικούς χώρους (εικ.1). Αξιοσημείωτες, μεταξύ άλλων, φωτογραφήσεις μόδας είναι για τον Gianni Versace,  την καμπάνια για τα Calvin Klein Jeans, χρησιμοποιώντας ως μοντέλο την, δεκαπεντάχρονη τότε, Brooke Shields.

Εκτός όμως,  από τη διαρκή ενασχόλησή του με το χώρο της μόδας, ήδη από τη δεκαετία του 1960, ο Avedon έκανε studio πορτρέτα εργαζομένων για τα πολιτικά δικαιώματα και πολιτικών αντιφρονούντων σε μια Αμερική ραγισμένη από την έντονη αντιπαράθεση και τη βία. Ταυτόχρονα, φωτογραφίζει ασθενείς ψυχιατρικών νοσοκομείων, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα που είχε στόχο τη διασφάλιση συνταγματικών και νομικών δικαιωμάτων στους Αφροαμερικανούς το 1963, τους διαδηλωτές του πολέμου του Βιετνάμ και αργότερα της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου .

Ο Avedon ενδιαφερόταν πάντα να πραγματοποιήσει, μέσα από τη φωτογραφία του, ένα ψυχογράφημα, μια ενδοσκόπηση στην προσωπικότητα και την ψυχή του μοντέλου που απαθανάτιζε. Καθώς η φήμη του ως φωτογράφου έγινε ευρέως γνωστή, φωτογράφισε πολλούς διάσημους ανθρώπους στο studio του, χρησιμοποιώντας μια μεγάλη κάμερα  8 × 10. Τα θέματά του περιλαμβάνουν τις εμβληματικές μορφές των Marilyn Monroe (εικ.2), Andy Warhol, Beatles, Pablo Picasso, αλλά και των Chicago Seven, τη γνωστή  ομάδα αρχιτεκτόνων που κατηγορήθηκαν για συνωμοσία και υποκίνηση ταραχών. Τα πορτρέτα του, διακρίνονται για το μινιμαλιστικό ύφος τους, όπου το πρόσωπο κοιτάζει ευκρινώς στη φωτογραφική μηχανή η οποία βρίσκεται μπροστά από ένα καθαρό λευκό φόντο. Με την κατάργηση της χρήσης απαλού φωτισμού και σκηνικών, ο Avedon ήταν σε θέση να επικεντρωθεί στον εσωτερικό κόσμο των προσώπων, αναδεικνύοντας με τον πιο «εύληπτο» τρόπο τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις τους.  Ενίοτε, οι ερωτήσεις του, που είχαν στόχο την ψυχολογική ανίχνευση των προσώπων που φωτογράφιζε, προκαλούσαν δυσφορία σε αυτά, οδηγώντας τα σε έντονες παράξενες συμπεριφορές. Κινούμενος από αυτήν την οπτική, θα δημιουργήσει εικόνες που αποκαλύπτουν πτυχές του  χαρακτήρα και της προσωπικότητας του υποκειμένου, πεδίο άγνωστο σε άλλους φωτογράφους της εποχής του. 

Αντικαθιστώντας το ελεγχόμενο περιβάλλον του studio, αλλά και την απεικόνιση διασημοτήτων, με μεγάλες εκτυπώσεις πορτρέτων ανθρακωρύχων, cowboys και γενικότερα της εργατικής τάξης  στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες (εικ.3), θα δημοσιεύσει ένα πολύ σημαντικό βιβλίο με τίτλο «The American West» (1985), έργο σταθμός στη φωτογραφία πορτρέτου του 20^ου αιώνα, αλλά και γενικότερα στην ιστορία της φωτογραφίας. Βέβαια, οι επικριτές του, τον κατηγόρησαν ότι δημιούργησε έργα στρατευμένα με σκοπό να προκαλέσουν ποικίλα συναισθήματα στο θεατή, εκμεταλλευόμενος τους ανθρώπους που κατέγραφε με το φακό του, αφού δεν μπορούσαν να εξηγήσουν γιατί ένας φωτογράφος από την Ανατολή, ο οποίος παραδοσιακά επικεντρώνεται σε μοντέλα ή δημόσια πρόσωπα, επεδίωξε να απαθανατίσει την εργατική τάξη της Δύσης, που αντιπροσωπεύει τις κακουχίες και τον πόνο της ζωής. 

Την 1η Οκτωβρίου του 2004, ο Avedon πέθανε σε ένα νοσοκομείο του San Antonio, στο Τέξας, μετά από επιπλοκές από εγκεφαλική αιμορραγία.  Σήμερα τα έργα του καλλιτέχνη, μεταξύ άλλων, βρίσκονται στις συλλογές του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στη Νέα Υόρκη, του Ινστιτούτου Τέχνης του Σικάγο, του Fotomuseum Winterthur στην Ελβετία, και του Μουσείου Βικτώριας και Άλμπερτ στο Λονδίνο.